न्हूगु संविधानया नितिंजनदवाव आवश्यक

– रत्न काजी मन
वि.सं. १९०३ या असोज ३ गते कोटपर्व जुल । थुगु कोटपर्वं जंगबहादुर कुँवर (राणा)या शक्ति उदय जुल व वं नेपा:यात १०४ दँतक ख्यूंगु छगू पारिवारिक निरंकुशतन्त्रय् नेपा:यात लिकुंका बिल । २००७ सालया फागुन ७ गते नेपा: राणाशासनं मुक्त घोषणा जुल । थुगु इलय् हे नेपा:या न्हूगु संविधानया खँ नं न्ह्‍यात । अले स्व. इतिहासकार भुवन प्रधानं धयादीकथं उगु इलय् हे त्रिभुवनं संविधान दयेका: नेपा:यात गणतन्त्र घोषणा यायेत धा:गु ख: । नेपालय् प्रजातन्त्रया उद्‍घोष जुल । तर उकिया छगू दशक लिपा वि.सं. २०१७ पुस १ गते महेन्द्र शाहं नेपालय् पञ्चायती व्यवस्था लागु याना: प्रजातन्त्रयात निर्दलीय व्यवस्थाया झ्वाकलय् थुना: ३० दँतक नेपालय् छगू जातीय शासन न्ह्‍याकेगु ज्या जुल । अनं लिपा २०४६ सालया जनआन्दोलनं नेपालय् हाकनं बहुदलीय व्यवस्था सहितया प्रजातन्त्र वल । तर थुगु इलय् नं नेतातय्‍गु सत्ता स्वार्थं याना: थुगु व्यवस्थां नं नेपा:या विकासयात गति बी मफुगु तायेका: २०५२ साल फागुन १ गतेनिसें छथ्व: नेपा:मि जनतां ल्वाभ: ज्वन । उमिसं नेपा:या सामन्त, भ्रष्टाचारीतय्‍त कारवाहीया नामय् स्यायेगु तकं ज्या यात । थथे झिदँतकया जनयुद्ध लिपा २०६२/६३ सालय् जूगु जनआन्दोलनया लहरं ज्ञानेन्द्रं थ:गु ल्हातय् का:गु शासनाधिकार जनतायात हे लित बियागु उद्‍घोष यायेमाल । व थुकिया लिसेलिसें हे नेपालय्‍ न्हूगु संविधान दयेकेगु खँ नं तच्वकं थ्वल । संविधान निर्माणया मू आज्जु दुगु संविधान सभाया निर्वाचन वि.सं. २०६४ चैत्रं जुल । थुकिया लिपा २०६५ जेष्ठ १५ गते संविधानसभाया न्हापांगु बैठकं नेपा:यात संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपा: घोषणा यात । आ: नेपा: संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र देय् ख: । तर थुकिया सुनिश्चितता अझं जूगु मदुनि । छाय्‍कि थुगु देय्‍या संविधान गुगु २०६७ जेष्ठ १४ गते पितबिइमा:गु ख: उगु इलय् संविधानसभाय् वंपिं दलतय्‍सं नेपा:यात संविधान बिइफुगु मदु । खतुं संविधान निर्माण प्रकि्रया धइगु जटिल प्रकि्रया ख: । संविधानय् जनताया भावनायात प्रतिविम्वित याये मफुत धा:सा च्व:गु संविधान सितिकं वनी । व मेगु विद्रोह जुइगु अस्वभाविक मखु ।
तर निर्धारित इलय् संविधान च्वये मफुसा अन्तरिम संविधानय् व्यवस्था यानात:कथं खुलाया र्इ थप याये दइगु प्रावधानयात संविधानसभाया ६०१ म्ह सभासदं हिइका: दच्छिया र्इ थप या:गु थ्व पौ च्वयाच्वनागु इलय्‍तक च्याला बितं नं उखेया सुप: थुखे यायेगु ज्यातकं संविधानसभां या:गु खनेमन्त । निला न्ह्‍य: एकीकृत नेकपा माओवादीया नाय: प्रचण्डया संयोजकत्वय् संविधान निर्माणया नितिं छगू समिति नीस्वना: ज्या न्ह्‍याकूगु ख: । उगु समितिं बांलाक्क ज्या यानाच्वंगु नं ख: तर थथे न्ह्‍यानाच्वंगु ज्यायात प्रचण्डं राजीनामा बिया: त्वा:थलेगु ज्या या:गु दु । थुकिइ प्रचण्डया छु स्वार्थ दु व वय्‍कलं हे स्यू तर गुगु उद्देश्य ज्वना: वय्‍क:पिं संविधानसभाय्‍ वंगु ख: उकियात घात यायेगु ज्या धा:सा वय्‍कलं यानादीगु पक्कां ख: । थौंया इलय् सत्ताया नितिं स्वयां नं देय्‍या संविधानयात हे प्राथमिकता बिया: न्ह्‍यज्या:गु ख:सा ए माओवादीया नाय: जनताया नाय: जुइफइगु खइ व वय्‍क:यात नेपा:या इतिहासय् छम्ह सच्चाम्ह नेताकथं सकसिनं काइगु खइ तर सत्ताया नितिं च्याला च्यालातक देय्‍यात अनिर्णयया बन्दी दयेका: नेपा:या न्हूगु संविधानतकं च्वकेगु ज्या मया:गु वय्‍क:या नितिं छगू लज्जास्पद विषय ख: । आ: प्यला र्इ दनि संविधान दयेकेत । संविधानसभां थीथी झिंछगू समिति दयेका: संविधान दयकेगु ज्या न्ह्‍याकूगु ख: । थुपिं मध्ये राज्य पुनर्संरचना व राज्यशक्तिया बाँडफाँड समितिइ दकलय् अप्व: विवाद जूगु उगु समितिइ दुम्ह सभासद्‍ मंगलसिद्धि मानन्धरं छगू सार्वजनिक ज्याझ्वलय् धयादीगु ख: ।
राज्य पुनर्संरचनाय् नं विशेष याना: नेवा: प्रदेशयात कया: उगु समितिया दुज:पिनि दथुइ असहमति खनेदु । नेवा: प्रदेशया थासय् राजधानी प्रदेश वा मेगु हे छुं नां प्रस्तावित यायेत उमिसं धयाच्वंगु दु । तर थथे नेवा:तय्‍त नेवा: प्रदेश मबिसेंलि मेमेगु जातीय आधारया खुगू प्रदेशयात चिइकेफइगु उमिगु भित्री मनसाय खनेदु । नेपा:या संघीयता भौगोलिक आधारय्‍ झीत मा:गु मखु । अले जनआन्दोलन २०६२/६३ या म्यान्डेट नं थ्व मखु । नेपालय् २४० दँ निसें न्ह्‍यानाच्वंगु छगू जातीय शक्तियात तछ्‍याना: नेपा:या सकल जाति–समुदायं नेपा: थ:गु नं ख: धइगु अनुभूत याकेगु नितिं थन संघीयता मा:गु ख: । अले हरेक जनतां राज्यशक्तिया अनुभुत याये फयेमा: धका: शक्तियात इनाबिइगु (विकेन्द्रीकरण मखु) ज्या जुइमा: । तर थौं तत:धंगु पार्टी धा:पिं थ:गु ल्हातं शक्ति त्व:फिइ व जनतायात यानाच्वंगु शोषण, दमनयात निरन्तर याये मफइ धका: तसकं ग्यानाच्वंगु दु । नेपालय् गुगु छगू हे भाषा, छगू हे भेष धका: न्हापा पञ्चायती शासनं नेपा:या मेगु फुक्क भाषाभाषीपिन्त क्वत्यलेगु ज्या या:गु ख: व थौं नं यायेत स्वयाच्वंपिं दनि । नेपा: बहुभाषिक, बहुजातिय देय् ख: धका: उमिसं मस्यौदा संविधानया प्रस्तावनाय् ला च्वल । तर उकिया भावनायात आत्मसात याइकथं नेपा:या सकल भाय्‍यात न्याय यायेगु ज्या उमिसं या:गु खनेमदु । नेपा:या सरकारी ज्याखँया भाय् खस भाय् छगू जुइगु व मेमेगु भाषाया सम्बन्धय् आयोग दयेका: निर्णय यायेगु धका: संविधानय् गुगु प्रावधान तयेगु ज्या जुल उकिं हाकनं नं नेपा:या बहु संख्यक गैरखस भाषीतय्‍त थ:गु भासं ब्वनेच्वये दइगु अधिकारं बञ्चित यायेत स्व:गु दु । थुलि जक मखु राज्यशक्तिया बाँडफाँडया झ्वलय् अन्तर्राष्टि्रय श्रम संगठनया अभिसन्धि नं. १६९ गुगु नेपालं अनुमोदन याना: आ: नेपा:या कानुनकथं लागु जुइधुंकूगु दु, उकिया भावना अनुकुल जुइकथं जल, जमिन व जंगलया स्वामित्वतकं संघीय (केन्द्रीय) सरकारया मातहतय्‍ तयेगु कुत: या:गु दु । थुकिं आदिवासीया अधिकारया हनन जूगु दु । थुकिया विरोध सकल सचेत नेपा:मिपिसं याये हे मा: । झी ज्यापुतय् न्हियान्हिथं ज्या याना: नये त्वने पुने द हे दु । च्वनेत छेँ दु । अले झीत छाय् थ:गु हे नामं प्रदेश माल । सरकारी ज्याकुथिइ वना: खँय् भासं हे फारम जायेक नं स:गु हे दु । भचा टुटफुट जूसां खस भासं न्ववाये हे स:गु दु । छुयायेत झीत संघीयता माल, अले छु यायेत नेवा: प्रदेश धका: हालाच्वने माल ? लिसें मेगु न्ह्‍यस: दनेफु, संविधान धइगु हे छाय् माल ? धइगु झीत मनय् लुइफु । तर अथे मखु । संविधान छु ख: व थुकिं गुकथं ज्या याइ धइगु झीसं थुइकेमा: । छिं छक: विचा: यानादिसँ, छिगु छखा छेँ दु । व छेँय् छिं बालं तयात:गु दु । अले अन छिं थ:म्हं धा:थें यायेगु कि बालं च्वंपिसं धा:थें छि च्वनेगु ? पक्कां छिं थ:गु छेँय् थ:गु हे कथं च्वने ययेका दी । थथेहे नेवा: प्रदेश झी पुर्खां दयेका थकूगु झी सन्ततिया नासो ख: । थुकिया व्यवस्थापन यायेगु व बांलाकेगु जिम्मा झीगु ख: । गथे बालं च्वंपिंके छिगु छेँप्रति मतिना दइमखु उकथं हे पिनें व:पिंके झीगु भूमिप्रति लगाव दइमखु । उकिं झीगु थाय्‍बाय्‍या विकास झीसं हे यायेगु नितिं झीत झीगु हे प्रदेश मा:गु ख: । अले थ्व प्रदेशया सुनिश्चितता व थुकिया अधिकार क्ष्ेत्र निर्धारण याइगु संविधान ख: । संविधान मदयेकं देय् न्ह्‍यायेफइमखु । थथे जूगुलिं झी सकल नेपा:मि जाना: आ: ल्यं दनिगु प्यलाया दुने संविधान दयेके हे मा: धका: जनदवाव बिइगु अत्यन्त आवश्यक जूगु दु ।